Мавкеи модарнома ва модаронахо дар ашъори Фарзона.

Дар адабиёт аз кадимулайём зан асосан хамчун маъшука ситоиш ёфта, модар танхо дар абёти панду ахлокй ном бурда шудааст, чунончи, дар ашъори Саъдй, Хофиз,Чомй, Бедил байтхои алохидае дучор мешаванд, ки дар онхо бузургии модар эътироф мегарданд.
Дар модарномаи Лоик симои умумиятёфтаи модари кухистони точик тасвир ёфтааст: зани оддй, аммо бузург, мехрубон, дуогу; бо муйхои бофидаи пилтабаста, бо дастхои ширбу. Лоик дар ситоиши модар суханро дарег надошта, уро хатто чони чахон номидааст. Умуман, фазо дар модарномахои Лоик густурда буда, шоир ба гайр аз бузургдошт ва эхтироми модар барои тасвири манзарахои табиат ва табиати мардуми кўњистон низ чой бокй гузошта, бузургиву саховати ин мардумро дар симои модар тачассум намудааст.
Анъанаи офариниши модарнома дар эчодиёти насли минбаъдаи шоирон, аз чумла, Фарзона низ пайравй шудааст. Модар барои Лоик агар мояи ифтихор ва хотироти гохо ширину гохо дардомез бошад, барои Фарзона баробари боиси ифтихормандй будан, шахси муттакову паноханда низ хаст. Шеърхои дар ин мавзуъ навиштаи шоира дар шаклхои газал, нимой ва сафед фарохам омадаанд. Дар ин кабил ашъор симои модар гохо хира, гохе дигар хеле равшан ба назар метобад. Чунончи, дар «Бими фардо», ки нимоист, симои модар хира аст, ки дар хаёли духтар бо телефон ба у мегуяд:
…Садои модари ман бардаму чавон гардад.
Ва гох нола кунад ин садо: Манам танхо,
Магар намешуд аз ин шахр бахти ту пайдо.
Надонам, эй модар. 
Харчанд эчодкор модарномахояшро мисли Лоик дар як мачмуа чамъоварй нанамудааст, мачмуи ин кабил шеърхояшро модарномахои у номидан хато набошад. Дар «Дасти дуои модар»- и Лоик 43 шеъру газал ва чанд дубайтиву рубой чой дорад. Дар се чилди девони Фарзона наздик ба 16 адади шеърхо чой дода шудаанд, ки дар шаклхои гуногуни шеърй, баъзеашон пурра ба модар бахшида шудаанд, дар кисме аз онхо чое мурочиат ба модар, ё ягон чехраи у матрах аст. 
Дар анъанаи газалсароии форсу точик маълум аст, ки хар як байт бар сари худ истиклоли маъной хам дорад. Як газали шоира њам аз ин кабил аст, ки мавзўъхои шикоят аз берахмии замона, харобии Ватан, номехрубонии мардум баррасй шуда, сипас бо ин байт, ки мухотабаш модар аст, хотима меёбад: 
Модари офтобиам, ох, чи шабсириштам, ох.
Шаъшаа пош, пош, пош бар ману зиндагониям. 
Дар газали дигараш модарро «хуршеди фурузонфар», «субхи тулуи дил», «нусрати раббонй», «Марями беисй» меномад. Инхо тасвирхои наве хастанд, ки ба модар нисбат дода шудаанд. Шеърњои «Боз бизй, боз, боз!», «Фатвои чадид», «Мубашшири субх», «Садои сабзи имон» – ро метавон сирф модарномахои шоира номид. Масалан, дар шеъри нахустини мазкур, ки дар шакли китъа аст, чунин мисраъхо меоянд :
Боз туй, боз туй, боз ту,
Он ки маро чону чигарбанд монд.
Бар дили ман хуни биполанда бурд,
Риштаи шарён шуду пайванд монд…
Дар дили фарзанд хуни полоянда бурдан тасвири тоза дар адабиёти муосири точик аст, ин холат нишон медихад, ки чй андоза миёни фарзанду модар риштахои кавист ва чй андоза модар дар њаёти фарзанд мавкеъи бузург дорад. Дар китъаи мазкур талмехи «хуни биполанда» бадеияти шеърро фузудааст. Симои модаре, ки Фарзона офаридааст, тимсоли зане аз ахли илм аст (Модарчон! Аз чунбиши мавзуни хомаи ту дар зиндагии ман субх метаровад. «Фатвои чадид»), ки дар шањр зиндагй мекунад. Ин зан бо каламу дафтар сару кор дорад ва хамеша духтарашро ба имону бовар ба зебоихои зиндагй ва бахрабардорй аз ин неъмат мехонад. Шоира дар боби модарномахои Лоик ва худаш чунин изхори акида дорад: «Модари ман инсони донишманде бо тафаккури густурда хастанд, ки фазои зиндагй ва фазои фикрашон дигар аст. Аммо шеъри устод Лоик чун дарди чонсузи кулли мардуми точик аст, дарди ман хам хаст». Агар дар модарномахои Лоик чихати фалсафиву ичтимой пуркувват бошад, дар ин кабил ашъори шоира андешаву эхсос ва хаёлангезй барчаста аст. 
Шояд баъди Лоик дигар шоире ба дарачаи Фарзона набошад, ки бо лутфи беш ва садокатмандй аз мењрубонй ва бузургихои модар ин кадар зиёд харф зада бошад. Дар тасвири у модар симои занест зиёии шахрй, ки барои духтараш пири поки панохандаро мемонад.
Ба чуз модарномахо дар ашъори Фарзона, агар гуфтан раво бошад, модаронахо низ чой доранд, яъне шеърхое, ки аз номи модар гуфта мешаванд: гохо дар шакли хитоб ба фарзанд, гохе дар холати болидагй аз модарй. Ин кабил шеърхо, ки асосан дар чилди аввали девони шоира бештар ба назар мерасанд, дар шакли китъа ва газал хеле пурэхсоси дилнишин фарохам омадаанд. 
Фарзанд мояи хушнудй ва тозарухии модар аст, бо таваллуди у чахон дар чашми модар ранги дигар мегирад:
…Чашми шабгунаи ман рушан шуд
Омадй гуна бадал кард чахон.
Абр бо ояти борон хонад
Ин шаби кудс ба гуши ту азон.
Шоираи модар, ки аз бузургиву фарзонагй дилгир аст, акли содаву тифлона, маъсумият мехохад. Гохо тифлаш уро аз хар кор бозмедорад, бинобар ин модар аз тифлаш, ки бо вучуди хурдй бар рагми «чумлаи гурдон» ба у голиб гаштааст, хохиш дорад, ки уро аз шеър гуфтан бознадорад.
Дар адабиёти имрўз, агар хато нашавад, баъди Гулрухсор Фарзона дуввумин касест, ки аз тифл, аз ифтихори модарй ин кадар зебо, яъне шоирона сухан мегўяд. Гулрухсор дар ин маврид суханро дар колаби шеъри чормисрагй, ки одатан мўхтамили мавзуъхои ичтимой-ахлокй мешавад, рехтааст: 
Чашмони тифлам
Ситора доранд.
Дар шоми модар
Ситораборанд.  
Ё чои дигар :
...Гирди гахвораи ту сархади мехр,
Ман ба гирди сари ту сархадбон.
Хоби ман, рохати ман садкаи ту,
Хоби сахти ту мабодо вайрон!  
Аммо ходисаи камназир аст, ки Фарзона дар назми точик суханро дар мавзуи тифлу модар ба колаби газал мегунчонад. Дар байтхои поёние, ки аз як газал оварда мешавад, гиряи бача «номаи милоди навбахор», хандааш «таронаи нушини обшор» аст, шоира тифлашро даричаи боз ба суи нур мехонад. Бояд таъкид кард, ки мафхуми равшаниву нур одатан дар ашъори ошиконаи шоирон, аз чумла худи мавсуф, омадааст. Чихати тозагии кори эчодкори мазкур ин аст, ки ин мазмунро дар нисбати тифл истифода намудааст:
... Рузе, ки офтоб гурубад ба чашми ман,
Ту охирин даричаи бозй ба суи нур.
Хуш омадй ба дањри гунахпарвару дурушт,
Ох, эй вучуди поктар аз чашмаи булур. 
Хамин тарик, модарнома ва модаронахо дар эчодиёти шоира чои алохида дошта, ба тарзи хос адо шудаанд ва барои устувору садодор гардидани биниш ва охангхои хоси занона дар адабиёти точик сахмгузор хастанд.



--
-D

Санъатхои бадей дар ашъори Фарзона

Корбасти санъатхои бадей дар коргохи эчодии шоирон одатан бо максади ороиш ва муассир гаштани сухан амалй мешавад. Фарзона дар ашъори худ гохо аз санъатхои бадей хеле фаровон истифода бурда, табъозмой кардааст ва хунари баланди эчодкории худро ба намоиш гузоштааст. Истифодаи фаровон аз ташбеху истиора, мачоз, ташхису такрор, тазоду иштикок, лаффу нашр, талмех ва дигар санъатхои бадей нишонаи он аст, ки эчодкор огохии том аз шеъри шуарои пешин дорад. 
 Ташбех аз серистеъмолтарин навъи санъати бадеист дар ашъори шоирон, минчумла дар ашъори Фарзона.Дар китобхои илмии назарй, чунончи дар асари «Бадоеъ-ус-саноеъ»-и олими асримиёнагй Атоулло Хусайнй, дар китоби «Санъати сухан» -и адабиётшиноси муосир Туракул Зехнй ва дигарон навъхои гуногуни ташбех нишон дода шудаанд, чунончи, ташбехи мутлак ё мурсал, киноят, машрут, тасвит, акс, измор, тафзил, мураккаб. 
Мо умуман дар ашъори Фарзона анвои гуногуни ташбех ва санъатхои дигари бадеиро дучор шудем, вале ин чо бо баъзе намунахо иктифо менамоем.
1.Ташбехи мутлак, ки ташбехи сарех низ мегуянд, содатарин навъи он аст, ки бо адот меояд:
Кудаки гохвора мехобид,
Чун китоби хануз нанвишта
Дар ин мисол мушохида мекунем, ки тифли гохвора ба китоби хануз нонавишта монанд карда шудааст. Ин намуна хамчунин ташбехи хиссй аст, ки асоси монандкунй бар чизхои махсуси дидашаванда аст. 
2.Ташбехи измор (музмар). Дар ин маврид чизе ба чизе ташбех карда мешавад, аммо зохиран чунин метобад, ки ташбех максади у нест, хол он ки дар замири ин тасвир максуд хамон ташбех аст.Чунончи, дар байти зер калимаи «офтоб» ташбехи измор аст:
Мегуяд офтоб аз они факат ман аст,
Хар кас туро ба хеш, ки мансуб мекунад. 
Чун гард бо домони ту ман ишкварзй мекунам,
Ин сураи ихлосро бо рухи Шамсиддин бигу. 
Дар байти мазкури дуувум ташбехи мураккаб низ корбаст шудааст, чун мисраи дуввум ташбехкунандаи мисраи аввал аст, яъне «ишкварзй» ба «сураи ихлос» ташбех шудааст.Ин чо ташбехи мураккаб барчаста ба назар мерасад ва ташбехи измор, ки «гард» аст, дар сояи он мондааст.
Мачоз ва киноя воситахои баёни мухайял хастанд ва дар бадеияти шеър сахми бузург доранд. Такомули минбаъдаи онхо боиси ба майдон омадани якчанд санъатхои дигар, аз чумла истиора, мегардад.Мисоли инро дар байти зерин дидан мумкин аст:
Гукон нишеман кардаанд андар булурин обхо,
Ман хурии нилуфарам руида дар мурдобхо.  
  Истиора дар сохтани тасвирхои тоза ба тозаи бадей мусоидат намудааст, чунончи :
Уммони мано, гавхари чашми ту ба чонам,
Дар сабзаи мижгони ту гавхар кунам эчод. 
  Ташхис дар ашъори шоира барои таъсирбахшй, завкбарангезй ва дар офариниши тасвир ахамияти калон дорад.
Остин афшондаву гарде нисорам кардай,
Чашми ман хушбахт шуд, савганд бар чашмони ту.  
Ашёхои мавриди алокаи занон дар тасвирсозихои ў бисёр истифода мешаванд,чунончи:
Гирди чашмам хисори сурма кунам,
Ки мабодо нигах фирор кунад.  
Дар шеърхои Фарзона бехтарин имконият барои чавлони ташхис майдони шеъри сафед гаштааст.У дар ашъори худ чандин чизхоро ташаххус дода, аз шеъре ба шеъри дигар такомул медихад ва дар натича дар доираи тасовири шоира якчанд образхои мукаммали барчаста ба вучуд омадаанд, аз чумла, субх, хуршед(шамс), борон, сапеда, нур, ки мухотаби шоира карор гирифтаанд. 
Дар адабиёти форсй Фуруг буд, ки такрорро ба хадди нисбатан зиёд истифода мебурд. Фарзона дар пайгирии у дар истифода аз ин санъат бештар бахра бурдааст. Такрор агар баъзан дар охангнокй ва зебоии сухан сахмгин бошад, гохо нишон медихад, ки шоир мехохад ягон нуктаро махз таъкид кунад ё таквият дихад. 
Бар хадару ройгон хеч мадех, эй азиз,
Мехргиёхам бидех, мехргиёхам бидех.  
Корбурди мукаррари калимот на танхо хусни зохирии шеърро меафзояд, балки мусикии дохилии шеърро низ ба вучуд меорад, ки ин холатро ба рохат метавон дар шеърхои шоира мушохида кард :
Ишк, ишк, овањ ишк, вожаи масехой,
Бо ту субх месозам аз шабони ялдой.
Шоира бо риояи навъхои гуногуни тачнис ба шакли зохирии шеър чозиба ато кардааст :
Тачниси том :
Биё, дар парда нохун зан, ки мо дар пардаи хобем,
Сахар бо чашми нилуфар нигах бикшуданаш донад. 
Тачниси мураккаб :
Хар як назар зи оташи пинхони синаам
Садхо забона дошт, валекин забон надошт.  
Тачниси зоид :
Пеши ту кистам ман, аё баркчашми дур,
Як лоли безабонаму лахте забонаам.
Тачниси мукаррар (ё муздавач) :
Дар тани бодоми навбар шохаи испанд банд,
Бо чароги гул мунаввар соз маъвои маро. 
Дар мавриди талмех бояд гуфт, ки мурочиати шоир ба ходисахову тимсолхои афсонавию таърихй одатан ба марому тамоюли шоир вобастагй дорад. Чунончи, мурочиат ба Марям, Масех, Шамс майли шоираро ба ирфон нишон додааст. Аз ин кабил симохо дар ашъори Фарзона метавон бисёр дучор кард чун Юсуф, Яъкуб, Зардухишт, Рустам, ки аз ин миён дустдоштатаринашон Шамс ва Масех аст. Дар газалхои ошикона ба образхои Ширину Фарход ё Лайливу Мачнун низ вомехурем:
Охи Маљнун ном дех бар махмили Лайлои ман,
Гом зан холо, ки пешонии танги куча вост. 
Дар байти дуввумй мебинем, ки Лайливу Мачнун дигар хамчун тимсолхои мустакили бадей хувияти худро аз даст додаанд. Шоир «махмили Лайлиямро охи Маљнун ном гузор», яъне «махмили Лайлоям лоики охи Мачнун аст» гуфта, «оњ»ва «мањмил»- ро ташаххус додааст ва ба образи бадей табдил дода, Лайливу Мачнунро ба онхо тобеъ намудааст.
Хангоми пайгирии санъати муболига ва игрок дар ашъори Фарзона мебинем, ки одатан дар дохили мачоз ва баъзе санъатхои дигар омадааст. Умуман дар эчодиёти Фарзона агарчи гох-гох игрок вомехурад, асосан муболига дар холати муътадил корбарй шудааст, чунки муроди аслии шоира мазмунофаринист.
Дар тани офтоб њам яксара мургаке давад,
Сард бар у чу бингарад чашми нафасбарори ман.  
Хадди муболигаро гохо дар ашъори шоира ба тавассути калимахои ёридихандаи "хам" муайян кардан мумкин аст.
Гирах баста гесуи шаб дар нигохам,
Сиёхам зи шаб хам, зи шаб хам сиёхам.  
Аммо гохо дар баъзе маворид мо дарачаи муболигаро аз тасаввури тасвир дармеёбем:
Миггон ба хам орам, ки туро хоб бубинам,
Борон бизанад атсаву хобам бипаронад.  
Ботаъкид бояд гуфт, ки корбасти мутанокиз(парадокс) дар шеърияти муосир бисёр дучор мегардад, хоса дар ашъори Доро Начот ва Гулрухсор намунахои барчастаи онро дучор мешавем:
Омаданам рафтан аст, рафтани ман омадан,
Байни ману арш хаст кашмакаши тан ба тан.
Ба гайр аз санъатхое, ки дар боло дида гузаштем, дар ашъори Фарзона инчунин санъатхои акс, сифатчинй, мусаччаъ, баргардониш, тааччуб, тарсеъ, лаффу нашр, санъати лабрас, ирсоли масал, мукобала, тазод, ихом, шабахи иштикок фаровон истифода шудаанд. Дар корбасти анвои санъатхо Фарзона баробари риояи анъана дар мавридхои муносиб тозакорихо намудааст.Чихати умумии кори у дар ин чода билвосита чорй намудани рухи замон дар шеър, биниши тоза, чустучухои хаёлй ва омезиши якчанд навъи санъатхо зимни офариниши тасвири бадеист. 



--
-D

Хусусиятхои образи дуст дар ашъори Фарзона

Тимсоли дуст дар адабиёти точик нав набуда, хануз дар адабиёти мумтози форсй дар ашъори як идда сухансароёни номй чун Саной, Румй, Саъдй, Хофиз ва дигарон чой доштааст, Чунончи, Саной дар мадхи дуст мегўяд :
Рафтаст бари дуст, наёяд бари ман дил,
Донад, ки чу у як бути дамсоз наёбад.
Гаштаст дил огох, ки ман хеч намондам,
З-он боз наёяд, ки маро боз наёбад. 
Дили ориф дар бари дуст чо гирифтааст, зеро медонад, ки мисли у хамрозу дамсозе пайдо намешавад. Азбаски ориф аз худ гузашта, бо дуст пайвастааст, дили огахаш дигар ба ў барнамегардад. Маълум аст, ки сухан дар бораи дусти илохй меравад.
Дуст мавриди алокаи бештари ду газалсарои бузург – Саъдиву Хофиз низ карор доштааст. Дар ашъори Саъдй, ки эчодкори реалист хам хаст, ин образро ба маънихои мачозй ва хам хакикиашон метавон фахмид. Масалан, бо хавои ин дунё нафас кашидан ва пайваста бо маъшуки мачозй алокамандй доштанро ноадолатй ва номумкин дар баробари дусти илохй медонад. У ёри заминиро ном намебарад, танхо тахти ибораи «ду дуст» ба он ишора мекунад:
Розам аз парда бармало афтод,
Чанд шояд ба сабр пинхон шуд.
Саъдиё, тарки чон бибояд гуфт,
Ки ба як дил ду дуст натвон шуд. 
Ситоиши дуст бо бадеияти бештар дар ашъори Хофиз низ чой дорад. Кахрамони лирикии шоир ринди хароботй аст, дустро дар майхона чустучу мекунад, акси уро дар пиёла мебинад, яъне муродаш аз дуст хамин чо хосил мешавад:
Хез, то аз дари майхона кушода талабем,
Ба рахи дуст нишинему муроде талабем.
Зоди рохи харами васл надорем, магар
Ба гадой зи дари майкада доде талабем. 
Дар баъзе холатхо, ки сухани шоир панду насихатомез мегардад, дўст шахси заминй аст, аммо аксаран дўст хамон ёри илохист, ки дар майи маърифатй шинохта мешавад.
Бехуда баррасии хусусиятхои образи дуст дар адабиёти муосир дар намунаи эчодиёти Фарзона интихоб нашудааст, зеро дар адабиёти муосир махз дар ашъори шоира нисбатан зиёдтар ва бо хусусиятхои гуногун симои дустро мушохида кардан мумкин аст, ки дар баробари образхои ёр, сапеда, хуршед ва чанде дигар мухотаби доимй ва мавриди таваччухи бештар карор дорад.
Шоира нисбати мафхуми дуст ва дустй эхтироми баланд дорад ва онро дар газале «пайванди гулобй»-ву «лутфи худовандй» номидааст:
Эй дуст, муборак бод бигсастани ту аз ман,
Пайванди гулобиро бишкастани ту аз ман.
Дар айни шукуфтан мурд ин навгули пайвандй,
Дигар чй кунам уммед аз лутфи худовандй. 
Дар газал, ки хамеша хиссиёти пурсузу гудоз ифода шудааст, ин дафъа шикоят аз дуст садо медихад. Муаллиф дар шеърхояш пахлухои гуногуни характери дустро мекушояд: гох у дугонаест рахдур, ки як замон муттакову хамрозе будааст ва бо у шахси шоир аз фасли гузаштаи чавонй бо дарег сухан мегуяд; гохи дигар у шахсест ноумеду рухафтода, сахтгирихои зиндагй иродаи уро шикастаанд ва у «рухи чахонгир»- ашро ба бепарвоии мачбурй таслим кардааст. Дар ин маврид назари шоир ба дуст танкидй буда, шахси шоир фаъол мешавад ва дустро ба зиндагй хонда, аз у барои «шабзадагон» «киссаи мунир» мехоњад:
Дубора омадам, эй дуст! Ман хануз манам.
Аммо ту ту най.
Ту аз карохати чашми замон панох овардй
  ба огуши духтари раз…
Ту ба бепарвой рах бурдй…
Хандаи беморат
 хичоби фочиахои дили туст…
Адабиётшиноси намоёни точик Юсуф Акбаров доир ба хусусиятхои назми имрузаи точик чунин мегуяд: «Дар шеъри муосир як пайдархамию пайвастагй ва шиддати фикру хиссиёт мушохида мешавад, ки ин нишонаи хеле боло гирифтани хиссиёту хаячон, аклу заковати инсон, нишонаи ба хар ходисаю вокеаи хаёт хеле чукур ва павйваста диккат дода, ба хар рўйдоди олам ба таври худ бахо додани одамон, фикру андешаи муттасили онхо оид ба такдиру кисмати ояндаи инсоният ва умуман олами мавчудот аст.» 
Исботи ин андешахои мухаккикро метавонем дар намунаи шеърхои нави Фарзона хам, ки бештар мавзуъхои ичтимой – ахлокиро дар бар гирифтаанд, мушохида намоем, зеро махз боло рафатани эхсос, фикру андеша бар холи чамъият муносибати шоираро ба зиндагй муайян намуда, бар такомули образи дуст низ сабаб мешавад. Намунаи бехтарин дар ин мавзуъ шеъри сапеди «Фардо меояд» - аст, ки дар он масъалахои мухимтарини иљтимоиву ахлокии руз бо як таъбири «халокати тамаддуни пир» хулоса мешавад. Дар ин шеър симои дуст баръакси интизории мо фаъолу идеалй нест, балки мисли хамаи инсонхо метавонад кохилу ноумед бошад. Яъне шоира баробари дар баъзе шеърхо идеализатсия кардани образи дуст дар у як инсони мукаррариро мебинад.
Аммо дар хама холат дуст касест, ки дар хама чо уро бо бекарорй интизорй доранд ва хар гох сухан аз начобату некии у меравад, тасвирхо ранги равшан мегиранд:
Дар нигохаш садокати рушан,
Дар сукуташ тулуъи андеша,
Дар лабонаш табассуми шаффоф… 
Ин гуна тасвири чузъии образи дуст дар адабиёти мумтози мо хеле кам ба назар мерасад ва асосан дуст бо хусни зохирии дилбарона ва ахлоки хамида ситуда шудааст. Дар аглаби намунахое, ки дар боло оварда шуд, дуст як инсони заминй нишон дода шудааст. Аммо гохо ин тимсол ранги идеалй гирифта, як дарача хусусияти илохй хам касб намудааст. Масалан, дар шеъри «Булбуле дар кафаси синаи ман» бе он ки тархи чехраи дуст кашида шавад, бо гуфтани розхои ошикона ва андешахои маърифатй ба симои ин мухотаб обу ранги ирфонй зада мешавад, яъне шахсе тасвир карда мешавад бо камолоти маънавй, ё касе бо макому кудрат болотар аз инсони мукаррарй, - дусте, ки кахрамони лирикй ба кабули дили вай мешитобад. Ё худ дар шеъри «Бо номи азизи хак» дили шоир бо табиат пайванд меёбад, бо алафи салому алайк, навнихоли гелос, мурчаи густох, гахворачунбон ва хар чй содаву поку мастур аст. Гарази шоир бо ин роњ ба некии мутлак, яъне дуст, ки накши хузураш бар офаридањояш насб шудааст, восилу пайваст шудан аст:
Салом дуст! Ба зери шонаи чап чй нихон дорй?
Ин себи сурхро ба кучо тухфа мебарй?
Номи маро ракам зан
Ба номи худ, эй некуии мутлак.
Яъне 
 бо номи азизи хак. 
Хамин тарик, симои дуст чи дар холати заъф ва чи бар сари кудрат, махбуб аст ва дар ашъори эчодкори мазкур бо тамоми хусусиятхое, ки асосан ба инсон хос аст, падидор мешавад. Яъне дар мавриди тасвири масъалахои ичтимой- ахлокй образи дуст бештар тачассумгари симои як фарди заминй аст, аммо вакте ки шоира ормонгарой мекунад ва ба мухотаби худ сифатхои баланди хаёливу ормониашро нисбат медихад, дар ин хангом он ба худ чихатхои тоза касб намуда, рамзнок мегардад ва хусусияти илохй мегирад.
Дар адабиёти мумтоз образи дуст асосан дар гузориши мавзуъхои ошиконаву панду ахлокй дучор ояд, дар ашъори шоира баробари ин дар аксари холат дар заминаи баррасии мавзуъхои ичтимоиву ахлокй бо тасвири чузъиву гуногунпахлуи симои дуст ба назар мерасад ва чихати мухими тафовутй хамин чост. Бояд кайд намуд, ки ин усули наздикшавй ба халли масъалаи гузошташуда ва кушодани характери дуст услуби публисистиро дар шеър таквият дода, ба тарзи баён низ бетаъсир намондааст.
Умуман образи дуст дар адабиёти точик дар намунаи эчодиёти Фарзона аз хар чихат такомул ёфта, хамчун яке аз образхои марказй асосан бори ормонхои олии шоираро мекашад



--
-D

Баъзе нишонахои пайравй аз Мавлавй дар ашъори Фарзона

Баъди мурдан устухонам хамчу нои Мавлавй

Мебарорад бонги ёху, ишк омад, ишк рафт.
Фарзона аз зумраи хамон шоирони имрузи точик аст, ки эчодкорони навгаро шинохта шудаанд. Навпардозихои у асосан дар боби мазмун, тасовир ва колабхои шеърй махсус аст. Гузашта аз ин, шоира дар аксари шеърхояш бо истифода аз баъзе калимахо ва истилохоти илмй, техникй ва замонавй тархи чехраи замонро дар шеъри худаш офаридааст.
Хангоми хондани ашъори Фарзона эхсос мекунем, ки аз байни шоирони порсигу бештар аз Мавлавй таъсир пазируфтааст. Худи шоира дар мавриди шахсияти ормониаш дар каламрави шеър чунин мегуяд: «Мавлавии Балхй, ки хеч наметавонам бузургиашро муайян кунам.. Ба пиндори ман хачми рухи як инсони нобига хам харгиз ба ин фарохй нест. Умуман, ман дар дунё шоиреро ба ин вусъат ва масохат надидаам…»
Таъсирпазирй аз ашъори гуворои Чалолуддини Балхии Румй гохо дар мазмун, гохо дар услуб ва тарзи баён ифода ёфтааст.Шоира ба дарёфти рухи Мавлавй аз рохи такопуи рухонй расидааст. Нақши ин такопуи рўхй дар паи пайдо кардани рози офариниш ва худй хануз дар ғазалхои девони якуми шоир падидор аст:
На зи тахтам, на зи фавкам, на зи юмнам , на зи юср,
На зи хокам, на зи бодам, на зи оташ, на аз об. 
Кахрамони лирикии шоира ба маърифати Худо аз рохи ислом расидааст(Рухи саҳар тавофи гули сурх мекунад,Рухе, ки бар хакикати ислом мерасад.) ва идрок намудааст, ки начот аз ёри илохист. Хакикати илохиро мехохад дар худаш пайдо кунад. Ишк ба у чунон кудрат додаст, ки чуръат пайдо намудааст то бигуяд:
Болам деху авчам бубар, то ишк варзам бо Худо,
Эй, ки чавонй додай дар олами пире маро.  
Барои Мавлавй дил тарчумони забони маъшук аст:
Миёни орифу маъруф ин дил,
Хамегардад ба сони тарчумоне. 
Кахрамони лирикии Фарзона низ мехохад мисоли оина байни ошику маъшук тарчумонй кунад:
Оинаам, ки байни туву ту нишастаам,
Бигзор то ҳамеша чунин тарчумон шавам. 
Аммо таъсири хаёти моддй бар у ногузир аст ва хаёти дугонае дорад дар олами моддиву маънавй:
Дар байни руху чисм хаётам дугона аст,
Ишкам зи рух рох надорад ба пайкарам. 
Миёни газалҳои Фарзона миқдори зиёди ғазалҳое вомехуранд, ки хам аз чихати забон ва хам аз чихати диди шоирона мавлавиоханг хастанд ва дар онхо шури мавлавиёна эхсос мешавад. Дар ин хангом суханхо бо зарбу пурэхсос, мусикой ва раксбарангез мерезанд; такрорхо, тазодхо, шуморхо, муродифхо ин охангро таквият дода, ба хонанда шавку завк ато мекунанд:
Ман, ки дарахти шабам, меваи мохам бидех,
В-ар шафакогуштаам, буи сабохам бидех.
Руди равонам, вале бесарупо меравам,
Рост магу, кач магу, рухаму рохам бидех.
Бар хадару ройгон хеч мадех, эй азиз,
Мехргиёхам бидех, мехргиёхам бидех.  
 Баъзе аз образхое, ки дар ашъори Чалолуддини Балхй маъмуланд, дар газалиёти шоира низ корбаст шудаанд, чунончи, хуршед, ной, дил, нур, мавло, фардо ва албатта тимсоли махбуби Шамс. Ва хамон часорат дар сохтани калима ва истиклоли табъ дар ин даста аз газалхояш зоҳир намудааст, чун «бетуй», «абртар шудан», «камарй»-ву «хуршедй»:
Зи фалак, ки рухсат омад, раҳи бетуй гирифтам,
Ки зи ботуй шикастам ҳама банд-банди худро.  
Бо дилбастагии зиёд ба газалхои Мавлавй ва ирфон Фарзона андешахои орифона ва ошиконаи худро шакл додааст, хатто дар мисоли навоварй чехраи махбуби Шамсро хамчун тимсоли замонавй тагйир додааст :
Шамс, биё, ракси фарангй кунем,
Дасти туро дар камар овардаам.
Шамс хатто дар як чой бо симои занона пайдо мешавад :
Кист гуфтам дилбарат, берун шуд аз айвони субх,
Бонуи заррини ту, шамси хинобандони ту.  
Бо вучуди он ки шамсро бо харфи хурд менависад, яъне, ишора ба он мекунад, ки ин шамс офтоби табиист, на он тимсоли ормонй, ба хар хол хонанда ба ёди хамон Шамси ормонй меафтад. 
Харчанд дар ин даста аз газалхои Фарзона пайравй дар техникаи шеърофаринии Мавлавй эхсос мешавад, бояд гуфт, ки дар газалиёти у вобаста ба рухи замон ва расолати ичтимоии шоир хиссиёти ифтихороти миллй низ чўш мезанад, чунончи дар як газали ошиконааш аз ин дастаи ашъор, аз яшти абастой, субхи митроиву харфи ахурой ёдрас мешавад.
Хамин тарик, дар газалиёти Фарзона хам дар баъзе маънихои ирфонии Мавлавй ва хам ба чихати табъи озоди шоиронаи ин шоир пайравии эчодкорона ба назар мерасад. Бо илхом аз у Фарзона тавонистааст баробари талкини маънихои ирфонй, дар олами имкони худаш такопуву чустучу намуда, гавхари шеъри худро сайкал дихад. 



--
-D

Баъзе хусусиятои шеъри сафед дар ашъори Фарзона

  
Шеъри нав дар шаклхои шеъри нимой, озод ва сафед дар эчодиёти Фарзона мавкеи намоён дорад ва бояд таъкид кард, ки махз дар хамин гуна шеърхои сабки нав шоира истиклоли эчодиро ба даст овардааст ва барои бештар иброз намудани андешахояш имкон ёфтааст, бахусус дар шеъри сафед.
Маълум аст, ки шеъри сафед аз вазну кофия озод аст ва ин танхо як хусусияти содаи шаклии он аст ба ин далел, ки дар чунин навъи шеъри нав хунари шоир бештар бо истифода аз мавзўъхои фалсафй, ичтимой, ахлокй, муаммохои умумиинсонй мавриди назар карор меёбад ва аз назари услуби баён арзёбй мешавад. 
Шоири сапедсарои номдори точик Доро Начот мегуяд : «…имруз шеъри сапед имконоте дорад, ки тамоми дастовардхои романтизм, самбулизм, нотурёлизм, сурриёлизм, риёлизм, футуризм ва чараёнхои дигарро фарогир бошад.Аз ин ру, бо равишхои шеъри вокеъй, тахайюлй, ирфонй, куръонй рушд кардааст ва хадафе бузург дорад, ки он хам ба наздику ягона кардани тамаддуну тафаккурхои башарист.Лизо шеъри чахонист ва ояндахо…»
Дар ду девони аввали Фарзона бештар шеърхои нимой, сипас шеърхои озоду сафед омада, дар девони саввум асосан шеърхои сафеди шоира гирд омадаанд.Аз ин метавон чунин хулоса намуд, ки шоира дар айни камоли эчодияш ба фарози андешаву тафаккур расидааст. Гузашта аз ин, психологизм ва монолог дар ин шеърхо накши намоён дорад. Њамин майли андешидан ва тафаккур намудан ба шеър рухияи эпикй бахшидааст. Аммо талоши зиёди шоира барои баёни тоза ва бадеияти баланд рухияи лирикиро дар ин дастаи шеърхо нигах доштааст. Фарзона шоираи хассос, дакикназар ва андешапарвар аст. У ба тамоми масоили зиндагй назар андохта, аз дидгохи занонаи худаш бахо медихад. Дар тасвирхои у биниши хоси занона низ эхсос мешавад .
 Шоира дар чараёни баррасии масъалањои ичтимоиву ахлокй майлхои худашро муайян мекунад. Баробари гузориши масъалахои гуногуни хаётй, майлхои худогохй, дар худ фуру рафтан, такопу барои пайдо кардани ёри хакикй, расидан ба рушанй, даъвати мардум ба растагорй мазмуни асосии шеърхои шоираро ташкил додаанд ва хамин майл мехвари асосии шеъри шоира гашта, аз як шеър ба шеъри дигар хамчун мазмуну гояи асосй ва мояи аслии шеър сайкал гирифта, бо пирояи нав ба нав ороиш ёфтааст. Дар хамин заминаи начотхохиву равшанипарастй дар шеърхои Фарзона як гурухи калимахо мисли «субх», «хуршед», «дуст», «фардо», «сапеда» ба вучуд омадаанд, ки ба таъбири Ахавони Солис «калимахои ахурой» мебошанд. 
Гузашта аз ин, хамин тамоюл чихатхои ирфониро дар шеъри шоир ба вучуд овардааст. Шоира аз хар рохе, ки ба эчоди шеър ворид мешавад, онро одатан бо начотхохй, дарки худй ё даъват ба ворахидан аз зулмат, мурочиат ба ёри осмонй, ки аксар ба унвони дуст, хуршед ва мухотабхои таркибии гуногун меоянд, ба итмом мерасонад. Шакли шеъри сафеди Фарзона одатан чунин ранг мегирад: тасвири ягон ранги табиат ё холате дар хамрангй бо холи шоир ё чамъият огоз шуда, сипас тахлилу баррасии масъалахои гуногуни хаёт ва ё андешахои дигаре ба миён меоянд, аз инхо шоира ба ягон хулоса меояд ва ё гурез мечуяд, умедвор мешавад, ба чизе бовар мекунад, ё аз мухотаби хамешагияш мадад мепурсад, ки дар он гох хислатхои инсонй падидор аст, гохи дигар он тамоман заминй нест, чунончи дар шеъри «Гулувви нур» мушохида мекунем :
Эй азизе, ки нигохат аз сафархои осмонй бармегардад...
Эй паёмат паёми офтоби тобистон!
Ба горхои дили мо ба хамла ворид шав
Эй аз фарози дарки башар дур,
Эй гулувви нур! 
Фарзона шоираест сахт дилбаставу ошик : ошик ба зиндагй, ба одамон, ба офаридахо ва худи офаридгор. Вай аз хама рох ба суи ишк, равшанй меравад ва хамеша толиби он аст. Зеро начоти ахли башарро дар мехрпарварй ва равшанихохй медонад. Хамин тамоюли ишкгуиву худочуй ва начотхохй ирфонро дар ашъори шоира шакл додаст. Аз ин рох шоира ба Сухроби Сипехрй наздик мешавад ва гохо акидахои Сўхроб, ки мегуяд :
…Чашмхоро бояд шуст,чури дигар бод дид...
Зери борон бояд рафт.
Фикрро, хотираро зери борон бояд бурд…
дар ашъори Фарзона таквият меёбад . «То рози хастй идрок шавад, то дар хар падидаи зиндагй асари зиндагиро дарёбем, бояд нигохамон ба борон шуста бошад», мегуяд у дар шеъри «Нигахполо» :
Нигохамро полой, эй борон!
Барои малохати бемисли гули себ, нигохамро полой… 
Шеъри сафед ба Фарзона имконият додаст, ки дар бораи мохият ва фалсафаи зиндагй амик андеша намуда, хулосахои мухим барорад, мулохизахояшро бо дигарон ба хам бинад, харчанд гохо дар ин маврид сухан тулонй шудааст. Дар услуби баён имконоти шоира бештар гашта,гохо дар доираи як шеъри лирикй калимаву истилохоти байналхалкй, як кашфиёти шоирона аз зиндагй ва ё як назарияи илмй дар муносибат бо вазъи рухонии шоира оварда шудааст, чунончи «аксиома» дар шеъри «Гулувви нур» : 
Ай офтоби тобистон!
…Ту аз ин бечавобии ишк озурда нашав.
Ту аз гурези башар фикр накун.
Ту аз эхсоси кухнагии хеш ранч накаш.
Ту ба ин аксиома бовар кун,
Ки висол ишк нест, ишк фирок аст ,
Ин мардум асли хуршедро 
  дар чиллаи зимистон маърифат хоханд кард.
Ба кавли Доро Начот шеъри сафед «… шеъри тафаккур аст, ки дар сатхи баланди завку дониш карор дорад». Ва кушишхои Фарзона барои падид овардани намунахои бехтарини шеъри сафеди точик сазовори тахсин аст, ки шеърхои сапеди точикона, занона ва ормонгароёнаи точикро бо обуранги ирфонй дар шакли чаззоб падид овардааст. 



--
-D