Санъатхои бадей дар ашъори Фарзона

Корбасти санъатхои бадей дар коргохи эчодии шоирон одатан бо максади ороиш ва муассир гаштани сухан амалй мешавад. Фарзона дар ашъори худ гохо аз санъатхои бадей хеле фаровон истифода бурда, табъозмой кардааст ва хунари баланди эчодкории худро ба намоиш гузоштааст. Истифодаи фаровон аз ташбеху истиора, мачоз, ташхису такрор, тазоду иштикок, лаффу нашр, талмех ва дигар санъатхои бадей нишонаи он аст, ки эчодкор огохии том аз шеъри шуарои пешин дорад. 
 Ташбех аз серистеъмолтарин навъи санъати бадеист дар ашъори шоирон, минчумла дар ашъори Фарзона.Дар китобхои илмии назарй, чунончи дар асари «Бадоеъ-ус-саноеъ»-и олими асримиёнагй Атоулло Хусайнй, дар китоби «Санъати сухан» -и адабиётшиноси муосир Туракул Зехнй ва дигарон навъхои гуногуни ташбех нишон дода шудаанд, чунончи, ташбехи мутлак ё мурсал, киноят, машрут, тасвит, акс, измор, тафзил, мураккаб. 
Мо умуман дар ашъори Фарзона анвои гуногуни ташбех ва санъатхои дигари бадеиро дучор шудем, вале ин чо бо баъзе намунахо иктифо менамоем.
1.Ташбехи мутлак, ки ташбехи сарех низ мегуянд, содатарин навъи он аст, ки бо адот меояд:
Кудаки гохвора мехобид,
Чун китоби хануз нанвишта
Дар ин мисол мушохида мекунем, ки тифли гохвора ба китоби хануз нонавишта монанд карда шудааст. Ин намуна хамчунин ташбехи хиссй аст, ки асоси монандкунй бар чизхои махсуси дидашаванда аст. 
2.Ташбехи измор (музмар). Дар ин маврид чизе ба чизе ташбех карда мешавад, аммо зохиран чунин метобад, ки ташбех максади у нест, хол он ки дар замири ин тасвир максуд хамон ташбех аст.Чунончи, дар байти зер калимаи «офтоб» ташбехи измор аст:
Мегуяд офтоб аз они факат ман аст,
Хар кас туро ба хеш, ки мансуб мекунад. 
Чун гард бо домони ту ман ишкварзй мекунам,
Ин сураи ихлосро бо рухи Шамсиддин бигу. 
Дар байти мазкури дуувум ташбехи мураккаб низ корбаст шудааст, чун мисраи дуввум ташбехкунандаи мисраи аввал аст, яъне «ишкварзй» ба «сураи ихлос» ташбех шудааст.Ин чо ташбехи мураккаб барчаста ба назар мерасад ва ташбехи измор, ки «гард» аст, дар сояи он мондааст.
Мачоз ва киноя воситахои баёни мухайял хастанд ва дар бадеияти шеър сахми бузург доранд. Такомули минбаъдаи онхо боиси ба майдон омадани якчанд санъатхои дигар, аз чумла истиора, мегардад.Мисоли инро дар байти зерин дидан мумкин аст:
Гукон нишеман кардаанд андар булурин обхо,
Ман хурии нилуфарам руида дар мурдобхо.  
  Истиора дар сохтани тасвирхои тоза ба тозаи бадей мусоидат намудааст, чунончи :
Уммони мано, гавхари чашми ту ба чонам,
Дар сабзаи мижгони ту гавхар кунам эчод. 
  Ташхис дар ашъори шоира барои таъсирбахшй, завкбарангезй ва дар офариниши тасвир ахамияти калон дорад.
Остин афшондаву гарде нисорам кардай,
Чашми ман хушбахт шуд, савганд бар чашмони ту.  
Ашёхои мавриди алокаи занон дар тасвирсозихои ў бисёр истифода мешаванд,чунончи:
Гирди чашмам хисори сурма кунам,
Ки мабодо нигах фирор кунад.  
Дар шеърхои Фарзона бехтарин имконият барои чавлони ташхис майдони шеъри сафед гаштааст.У дар ашъори худ чандин чизхоро ташаххус дода, аз шеъре ба шеъри дигар такомул медихад ва дар натича дар доираи тасовири шоира якчанд образхои мукаммали барчаста ба вучуд омадаанд, аз чумла, субх, хуршед(шамс), борон, сапеда, нур, ки мухотаби шоира карор гирифтаанд. 
Дар адабиёти форсй Фуруг буд, ки такрорро ба хадди нисбатан зиёд истифода мебурд. Фарзона дар пайгирии у дар истифода аз ин санъат бештар бахра бурдааст. Такрор агар баъзан дар охангнокй ва зебоии сухан сахмгин бошад, гохо нишон медихад, ки шоир мехохад ягон нуктаро махз таъкид кунад ё таквият дихад. 
Бар хадару ройгон хеч мадех, эй азиз,
Мехргиёхам бидех, мехргиёхам бидех.  
Корбурди мукаррари калимот на танхо хусни зохирии шеърро меафзояд, балки мусикии дохилии шеърро низ ба вучуд меорад, ки ин холатро ба рохат метавон дар шеърхои шоира мушохида кард :
Ишк, ишк, овањ ишк, вожаи масехой,
Бо ту субх месозам аз шабони ялдой.
Шоира бо риояи навъхои гуногуни тачнис ба шакли зохирии шеър чозиба ато кардааст :
Тачниси том :
Биё, дар парда нохун зан, ки мо дар пардаи хобем,
Сахар бо чашми нилуфар нигах бикшуданаш донад. 
Тачниси мураккаб :
Хар як назар зи оташи пинхони синаам
Садхо забона дошт, валекин забон надошт.  
Тачниси зоид :
Пеши ту кистам ман, аё баркчашми дур,
Як лоли безабонаму лахте забонаам.
Тачниси мукаррар (ё муздавач) :
Дар тани бодоми навбар шохаи испанд банд,
Бо чароги гул мунаввар соз маъвои маро. 
Дар мавриди талмех бояд гуфт, ки мурочиати шоир ба ходисахову тимсолхои афсонавию таърихй одатан ба марому тамоюли шоир вобастагй дорад. Чунончи, мурочиат ба Марям, Масех, Шамс майли шоираро ба ирфон нишон додааст. Аз ин кабил симохо дар ашъори Фарзона метавон бисёр дучор кард чун Юсуф, Яъкуб, Зардухишт, Рустам, ки аз ин миён дустдоштатаринашон Шамс ва Масех аст. Дар газалхои ошикона ба образхои Ширину Фарход ё Лайливу Мачнун низ вомехурем:
Охи Маљнун ном дех бар махмили Лайлои ман,
Гом зан холо, ки пешонии танги куча вост. 
Дар байти дуввумй мебинем, ки Лайливу Мачнун дигар хамчун тимсолхои мустакили бадей хувияти худро аз даст додаанд. Шоир «махмили Лайлиямро охи Маљнун ном гузор», яъне «махмили Лайлоям лоики охи Мачнун аст» гуфта, «оњ»ва «мањмил»- ро ташаххус додааст ва ба образи бадей табдил дода, Лайливу Мачнунро ба онхо тобеъ намудааст.
Хангоми пайгирии санъати муболига ва игрок дар ашъори Фарзона мебинем, ки одатан дар дохили мачоз ва баъзе санъатхои дигар омадааст. Умуман дар эчодиёти Фарзона агарчи гох-гох игрок вомехурад, асосан муболига дар холати муътадил корбарй шудааст, чунки муроди аслии шоира мазмунофаринист.
Дар тани офтоб њам яксара мургаке давад,
Сард бар у чу бингарад чашми нафасбарори ман.  
Хадди муболигаро гохо дар ашъори шоира ба тавассути калимахои ёридихандаи "хам" муайян кардан мумкин аст.
Гирах баста гесуи шаб дар нигохам,
Сиёхам зи шаб хам, зи шаб хам сиёхам.  
Аммо гохо дар баъзе маворид мо дарачаи муболигаро аз тасаввури тасвир дармеёбем:
Миггон ба хам орам, ки туро хоб бубинам,
Борон бизанад атсаву хобам бипаронад.  
Ботаъкид бояд гуфт, ки корбасти мутанокиз(парадокс) дар шеърияти муосир бисёр дучор мегардад, хоса дар ашъори Доро Начот ва Гулрухсор намунахои барчастаи онро дучор мешавем:
Омаданам рафтан аст, рафтани ман омадан,
Байни ману арш хаст кашмакаши тан ба тан.
Ба гайр аз санъатхое, ки дар боло дида гузаштем, дар ашъори Фарзона инчунин санъатхои акс, сифатчинй, мусаччаъ, баргардониш, тааччуб, тарсеъ, лаффу нашр, санъати лабрас, ирсоли масал, мукобала, тазод, ихом, шабахи иштикок фаровон истифода шудаанд. Дар корбасти анвои санъатхо Фарзона баробари риояи анъана дар мавридхои муносиб тозакорихо намудааст.Чихати умумии кори у дар ин чода билвосита чорй намудани рухи замон дар шеър, биниши тоза, чустучухои хаёлй ва омезиши якчанд навъи санъатхо зимни офариниши тасвири бадеист. 



--
-D